wtorek, 26 lipca 2016

Słownik pojęć prawnych

Słownik pojęć i terminów prawniczych spotykanych w toku postępowania sądowego


Słownik podstawowych pojęć prawnych bardzo ułatwia rozszyfrowanie pojęć i słownictwa w dokumentach sądowych oraz przygotowawczych osobom, które dotychczas nie miały styczności z wymiarem sprawiedliwości ani instytucjami prokuratorskimi czy sądowniczymi. Słownik przydatny jest także wszystkim wolontariuszom zajmującym się Obroną Praw Człowieka w Polsce


Walcząc aktywnie o podstawowe prawa człowieka w Polsce, takie jak swoboda wyznawania dowolnej wiary religijnej czy stosowania diet wegetariańskich, pomagając licznym w Polsce po 1989 roku represjonowanym dysydentom politycznym, pisząc do sądów i organów państwowych pisma, apele i odezwy warto poznać dokładniej podstawowe pojęcia tak zwanego języka prawniczego. Pomocne są przy czytaniu prawniczych wywodów, uzasadnień i sentencji. Aktywiści stojący na pierwszej linii frontu w walce o podstawowe prawa człowieka w reżimowej katolicko-solidarnościowej III/IV Rzeczpospolitej Polskiej - jak wiemy z autopsji - muszą być nawet lepiej obeznani z językiem pojęć prawnych niźli sami prawnicy stojący rzekomo na straży prawa i wolności obywatelskich.

AKT OSKARŻENIA  - pismo procesowe uprawnionego oskarżyciela skierowane do sądu żądające orzeczenia o winie i karze. Zawiera wskazanie sprawcy przestępstwa, opis zarzucanego mu czynu i uzasadnienie oskarżenia. Akt oskarżenia oskarżyciela publicznego kończy postępowanie przygotowawcze i przedstawia się go sądowi wraz z aktami sprawy.

AKTA SPRAWY - zbiór dokumentów odnoszących się do konkretnej sprawy sądowej lub prokuratorskiej. Akta każdej sprawy są umieszczone w oddzielnej okładce, sporządzonej według wzoru i oznaczonej sygnaturą. Karty znajdujące się w aktach sprawy są zszyte i ponumerowane. Jeden tom akt sprawy może zawierać do 200 kart.

APELACJA - (z łaciny appellatio - odwołanie się), w prawie - środek odwoławczy od orzeczenia (wyroku) sądu I instancji do sądu II instancji. W praktyce apelację od wyroku sądu rejonowego (I instancja) rozpoznaje sąd okręgowy (II instancja), a od wyroku sądu okręgowego - sąd apelacyjny (II instancja).

APLIKACJA - praktyka, mająca przygotować do zawodu sędziego, adwokata, prokuratora, notariusza, radcy lub pracownika administracji państwowej. W Polsce wyróżnia się m. inn. aplikację: sądową, prokuratorską, adwokacką, notarialną, radcowską i referendarską. Aplikacja odbywa się w określonym czasie, niezbędnym do pełnego przygotowania się do wykonywania zawodu lub objęcia stanowiska w wymiarze sprawiedliwości i kończy się zdaniem stosownego egzaminu.

ASESOR - w dawnej Polsce osoba pełniąca określone funkcje w sądzie oraz na sejmiku. Także tytuł sędziów sądu nadwornego, marszałkowskiego i sejmowego. W chwili obecnej asesor to urzędnik prokuratury, sądu lub notariatu, który odbył aplikację i nie uzyskał nominacji.

DEKRET – akt prawny mający moc ustawy, wydany przez inny organ niż parlament, najczęściej przez organ władzy wykonawczej. Obecnie znaczenie dekretu w systemie źródeł prawa zanika, występują tendencje do jego wyeliminowania.

DOCHODZENIE - forma prowadzenia postępowania przygotowawczego, toczy się w sprawach należących do właściwości sądu rejonowego i określonych w art. 325b k.p.k.  Dochodzenie prowadzi Policja lub inny uprawniony organ.  Prokurator sprawuje nadzór procesowy nad prowadzonym  przez te organy dochodzeniem.  Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy. Prokurator nadzorujący dochodzenie może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy. W razie nie zakończenia dochodzenia w ciągu 3 miesięcy dalsze postępowanie przygotowawcze prowadzi się w formie śledztwa. 


IMMUNITET PROKURATORSKI - zakaz pociągnięcia prokuratora do odpowiedzialności karnej sądowej oraz administracyjnej bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego, a także zatrzymania bez zgody przełożonego dyscyplinarnego (za wyjątkiem zatrzymania na gorącym uczynku). Wniosek o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej składa rzecznik dyscyplinarny. Za wykroczenie prokurator odpowiada dyscyplinarnie(art. 54 ustawy z dnia 20.06.1985 roku o prokuraturze).

INTERES POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO - korzystny efekt ( rezultat) ogółu działań zmierzających do osiągnięcia celów postępowania przygotowawczego, polegających na ustaleniu czy przestępstwo zaistniało, wykryciu sprawcy i zebraniu dowodów pozwalających na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. Interes postępowania przygotowawczego może stać na przeszkodzie udzielaniu informacji mediom. Do udzielenia lub zezwolenia na udzielenie mediom informacji wynikających z prowadzonego postępowania przygotowawczego uprawniony jest jedynie prokurator.

JAWNOŚĆ PROCESU KARNEGO - w zależności od stadium postępowania karnego dostęp do informacji związanej z jego prowadzeniem jest zróżnicowany. Postępowanie przygotowawcze, a więc dochodzenie i śledztwo ze swojej istoty cechują się niejawnością. Bez tajności w wielu wypadkach niemożliwym byłoby ustalenie sprawcy przestępstwa i zebranie przeciwko niemu wystarczającego materiału dowodowego pozwalającego na wniesienie aktu oskarżenia. Znajomość przez sprawców przestępstw podejmowanych przez organy ścigania działań pozbawiałoby te organy możliwości wykonywanie niektórych czynności zmierzających do zebrania dowodów, umożliwiłoby sprawcom podejmowanie działań zmierzających do zatarcia śladów przestępstwa, jak i ich sprawstwa, a niejednokrotnie utrudniałoby ich ujęcie. 

Nie bez znaczenia jest także fakt, że informacje zbierane w toku postępowania przygotowawczego cechują się stosunkowo większym stopniem niepewności co do ich wiarygodności i stąd też ich upublicznienie może spowodować nieodwracalne szkody dla uczestników postępowania. Na przykład informacja w mediach o przedstawieniu danej osobie zarzutu popełnienia przestępstwa może być odebrana przez przeciętnego odbiorcę jako stwierdzenie jej sprawstwa. Kłóci się to z kodeksową zasadą domniemania niewinności (art.5 § 1 kpk). Tym bardziej, że przedstawienie zarzutu danej osobie jest niejednokrotnie pierwszym procesowym kontaktem z nią i podczas przesłuchania może ona przedstawić takie okoliczności (linia obrony), które po sprawdzeniu wykluczą jej sprawstwo i spowodują umorzenie wobec tej osoby postępowania. Jednakże szkody wyrządzone podaniem wcześniejszej informacji będą nieodwracalne. W praktyce prokuratorów okręgu świdnickiego zanotowano przypadek, kiedy nieodpowiedzialne spekulacje prasowe o winie pewnej osoby, doprowadziły do skutecznego targnięcie się przez nią na własne życie.

Rozumiejąc rolę tajemnicy w postępowaniu przygotowawczym ustawodawca w art. 241 rozdział XXX kodeksu karnego spenalizował działanie polegające na jej niedochowaniu. Wedle tego przepisu podlega karze ten "kto bez zezwolenia rozpowszechnia publicznie wiadomości z postępowania przygotowawczego zanim zostały ujawnione w postępowaniu sądowym". Uprawnionym do udzielenia informacji z toczącego się śledztwa i dochodzenia jest prokurator. Rozważając wyrażenie zgody na udzielenie informacji mediom prokurator musi więc dokonać trudnej oceny, biorąc z jednej strony pod uwagę dobro toczącego się postępowania przygotowawczego i uzasadnione interesy jego uczestników, a z drugiej strony prawo społeczeństwa do informacji wyrażone odpowiednimi zapisami ustawy o prawie prasowym.

Większym stopniem jawności cechuje się rozprawa przed sądem. Art. 355 kpk stwierdza, że rozprawa odbywa się jawnie, a ograniczenia jawności są określone przez ustawę. Następne przepisy zawarte w art.356 - 364 kpk dotyczą ograniczenia jawności rozprawy głównej. Niejawna jest rozprawa dotycząca wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego, a także dotycząca sprawy o pomówienie lub znieważenie, chyba że pokrzywdzony wyrazi inną wolę we wniosku do sądu. Sąd wyłącza jawność rozprawy w całości lub części , jeżeli jawność mogłaby: wywołać zakłócenie spokoju publicznego, obrażać dobre obyczaje , ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy lub naruszyć ważny interes prywatny. Nadto sąd wyłącza jawność na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie, jeżeli oskarżonym jest choćby jeden nieletni lub na żądanie świadka - w zakresie jego zeznań - jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego albo osobę dla niego najbliższą (art.183§2 kpk) .

Za zgodą sądu przedstawiciele radia, telewizji, filmu i prasy mogą dokonywać za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy, gdy przemawia za tym uzasadniony interes społeczny, zaś dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy, a ważny interes uczestnika postępowania się temu nie sprzeciwia (art.357§1 kpk). Redakcja przepisu pozwala na wyciągnięcie wniosku, że takie zezwolenie powinno być raczej wyjątkiem niż regułą. W pewnych sytuacjach jawność jest niewskazana ze względu na nacisk ulegającej często pochopnym sądom opinii publicznej. Wynaturzeniem jawności były, znane z niedawnej historii, pokazowe procesy odprawiane w halach fabrycznych. W tym duchu powinno się także traktować uszczypliwe - w mniemaniu różnych dziennikarzy - uwagi typu "telewizja nie została wpuszczona na salę rozpraw". W tym miejscu należy podkreślić, że polskie ustawodawstwo jest w tym zakresie liberalne ponieważ nie przewiduje bezwzględnego zakazu utrwalania procesów sądowych. Tymczasem takie praktyki mogą z rozprawy uczynić jarmarczne widowisko, a co najmniej przeszkodzić w zachowaniu atmosfery swobody i spokoju sprzyjającej wyjaśnieniu wszystkich okoliczności sprawy, a tym samym prawidłowemu wyrokowaniu.

KARA - środek represyjny stosowany wobec osób, które popełniły przestępstwo lub w jakikolwiek inny sposób naruszyły normy prawne lub obyczajowe. Kodeks karny (art.32 kk) przewiduje następujące kary: grzywnę, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności i dożywotnie pozbawienie wolności. Środkami karnymi są natomiast: pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne i podanie wyroku do publicznej wiadomości (art.39 kk).

KARA ŁĄCZNA – wymierzana jest wówczas, gdy sprawca popełnił dwa albo więcej przestępstwa, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, i wymierzono za nie kary zasadnicze tego samego rodzaju. Kara łączna nie może być niższa od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa i nie może przekroczyć sumy kar wymierzonych, jak również górnej granicy danego rodzaju kary.

KASACJA - (z łaciny cassatio - zmiana, zniszczenie) - w postępowaniu sądowym środek odwoławczy od orzeczenia sądu pierwszej lub drugiej instancji do Sądu Najwyższego. Kasacja umożliwia przeprowadzenie kontroli zaskarżonego wyroku z powodu naruszenia przepisów prawa. Kasacja może być wniesiona tylko od prawomocnego orzeczenia sądu odwoławczego, kończącego postępowanie sądowe.

KONSTYTUCJA - ustawa zasadnicza, podstawowy akt prawotwórczy określający ustrój danego państwa, reguluje całokształt zagadnień ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego w szczególności organizację oraz sposób powoływania najważniejszych ogniw aparatu państwowego oraz normująca podstawowe prawa i obowiązki obywatela. W Polsce także zbiór podstawowych i nadrzędnych nad innymi aktami prawnymi przepisów z zakresu praw człowieka i obywatela! 

KRYMINALISTYKA - nauka o sposobach i środkach, stosowanych w celu zapobiegania przestępstwom, ujawnienia przestępstw oraz ustalania kto je popełnił. W walce z przestępczością kryminalistyce przypada szczególnie doniosła rola. Nie można skutecznie prowadzić postępowania karnego bez wiadomości z tej dziedziny. W zakres kryminalistyki wchodzą kwestie natury taktycznej (planowanie śledztwa, problematyka przesłuchania, obserwacja, wywiad) oraz technicznej (badania odcisków palców, stóp, narzędzi, kół pojazdu, ekspertyza dokumentów, broni palnej, itp.).

KRYMINOLOGIA - nauka badająca przestępstwo, przestępczość, przestępcę oraz skuteczność stosowanych przez prawo karne środków walki z przestępczością. Kryminologia ujmuje przestępstwo nie jako pojęcie prawne, lecz jako zjawisko psychofizyczne i społeczne. Głównym celem jej dociekań jest wykrycie przyczyn przestępczości oraz wszelkich okoliczności, które jej sprzyjają. Kryminologia prócz własnych badań, korzysta ze zdobyczy innych nauk zajmujących się człowiekiem, takich jak socjologia, psychiatria i pedagogika.

MAŁOLETNI – w prawie cywilnym osoba fizyczna, która nie ukończyła 18 lat i w związku z tym nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych. Wyjątkowe sytuacje w której małoletni nabywa pełną zdolność do czynności prawnych są określone w ustawie.

NIELETNI – w prawie karnym osoba, która nie ukończyła 17 lat w chwili popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Nieletni nie odpowiada według zasad określonych w kodeksie karnym, z wyjątkiem określonych przypadków. Wyjątki od tej zasady określone są w art. 10 § 2 kk.

NIEZALEŻNOŚĆ PROKURATORA - jedna z podstawowych zasad ustrojowych określająca pozycję prokuratora jako organu procesowego, opisana w art. 8 ust. 1 ustawy o prokuraturze. Oznacza ona brak podporządkowania prokuratora na zewnątrz, czyli niezależność od innych organów państwowych, a także niezależność w stosunkach wewnętrznych w prokuraturze, przy wykonywaniu czynności określonych w ustawach. Ten drugi rodzaj niezależności doznaje znacznych ograniczeń z uwagi na zasadę hierarchicznego podporządkowania.

NIEZAWISŁOŚĆ - jedna z podstawowych zasad wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędzia podlega tylko aktom prawnym, kieruje się zgromadzonym materiałem dowodowym i sumieniem oraz nie może w tym zakresie być uzależniony od innych organów administracji, władzy i sądownictwa. Art.178 ust.1 Konstytucji RP stwierdza, że sędzia w sprawowaniu swojego urzędu jest niezawisły i podlega tylko ustawom. Zasada niezawisłości polega na stworzeniu takich warunków by sędzia orzekał tylko i wyłącznie na podstawie przepisów prawa, zgodnie ze swoją wiedzą i własnym wewnętrznym przekonaniem, bez jakichkolwiek wpływów i nacisków zewnętrznych. Z uwagi na zasadę niezawisłości działalność jurysdykcyjna sędziów, polegająca na rozpoznawaniu spraw, podlega wyłącznie nadzorowi judykacyjnemu. Nadzór ten - zgodnie z zasadą instancyjności - polega na rozpatrywaniu środków zaskarżenia przez instancyjne sądy wyższego rzędu celem korygowania wadliwych orzeczeń.

OGLĘDZINY - czynność dowodowa w procesie cywilnym i karnym, polegająca na zapoznaniu się przez organ procesowy z miejscem, ciałem osoby lub rzeczą, celem ujawnienia ich cech charakterystycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia o przedmiocie postępowania lub ujawnienia źródła dowodu.

ORGANY UPRAWNIONE DO PROWADZENIA POSTĘPOWAŃ PRZYGOTOWAWCZYCH - organem uprawnionym przez kodeks postępowania karnego do prowadzenia postępowania przygotowawczego jest prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie - Policja. W wypadkach przewidzianych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom. Uprawnienia Policji przysługują także organom Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (dawniej UOP) oraz finansowym organom dochodzenia (policja skarbowa), w zakresie ich właściwości oraz innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych. 

Każdy z organów prowadzi postępowania w zakresie swojej działalności - Straż Graniczna w sprawach związanych z ochroną granicy państwowej, do Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego należy m.in. ściganie sprawców godzących w bezpieczeństwo obronności państwa, przestępstw o charakterze międzynarodowym, szpiegostwa i terroryzmu. Urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej prowadzą sprawy karno-skarbowe określone w Kodeksie karnym skarbowym. Do prowadzenia dochodzeń uproszczonych uprawnieni są także strażnicy leśni i inni funkcjonariusze Lasów Państwowych, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest drewno pochodzące z lasów stanowiących własność Skarbu Państwa, strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej o przestępstwa, których przedmiotem jest zwierzyna, a także dyrektorzy Parku Narodowego, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest drewno z parku. Państwowa Inspekcja Handlowa, Państwowa Inspekcja Sanitarna i Państwowa Agencja Radiokomunikacyjna mogą prowadzić postępowania przygotowawcze w sprawach określonych rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 sierpnia 1998 r. (Dz.U. Nr 114, poz.740).

ORZECZENIE - rozstrzygnięcie konkretnej sprawy przez organ państwa działający w ramach swej kompetencji. Orzeczenia sądowe w prawie polskim są wydawane w postaci wyroków lub postanowień.Wyroki zapadają z reguły na rozprawie sądowej i zawierają rozstrzygnięcia co do istoty sprawy (skazanie lub uniewinnienie, uwzględnienie lub oddalenie powództwa) oraz podlegają zaskarżeniu (apelacja).Postanowienia zapadają na posiedzeniu (w postępowaniu cywilnym także na posiedzeniu niejawnym) i dotyczą wszystkich kwestii, dla których ustawa nie zastrzegła formy i podlegają zaskarżeniu, gdy zamykają drogę do wydania wyroku (np. umorzenie) oraz w przypadkach przewidzianych w ustawie.

OSKARŻONY - osoba wobec której organ uprawniony wniósł akt oskarżenia do sądu, zarzucając jej popełnienie przestępstwa (podsądny). Po prawomocnym wyroku osoba taka staje się skazanym.

OSKARŻYCIEL - osoba lub organ składający akt oskarżenia (skargę) i popierający w toku karnego postępowania sądowego żądanie ukarania oskarżonego.

OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY -  pokrzywdzony, występujący w procesie karnym w charakterze strony obok oskarżyciela publicznego w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego.

OSKARŻYCIEL PRYWATNY - pokrzywdzony, który wniósł i popiera akt oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.

OSKARŻYCIEL PUBLICZNY – organ państwowy występujący w postępowaniu karnym w charakterze strony. Głównym oskarżycielem publicznym jest prokurator.  Poza prokuratorem oskarżycielami publicznymi w wyraźnie wskazanych przepisami prawa sytuacjach są: policja,  Straż Graniczna, organy finansowe w sprawach o przestępstwa skarbowe,  Państwowa Inspekcja Handlowa, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa Agencja Radiokomunikacyjna, okręgowe zarządy lasów państwowych, nadleśnictwa państwowe i parki narodowe, 

OSOBA FIZYCZNA - w obowiązującym prawie każdy człowiek. Osoba fizyczna przysługuje tzw. zdolność prawna - może ono mieć prawa i obowiązki wynikające z przepisów prawa cywilnego (np. być dłużnikiem czy spadkobiercą). W Polsce zdolność prawna osób fizycznych rozpoczyna się z chwilą narodzin urzędowo stwierdzonych w akcie urodzenia i trwa do momentu śmierci oznaczonej w akcie zgonu. Zdolność prawną mają zarówno dorośli, jak i dzieci, które np. mają prawo do dziedziczenia majątku po zmarłych krewnych.

OSOBA NAJBLIŻSZA – zgodnie z art. 115 § 11 kk osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

OSOBA PRAWNA - podmiot stosunków cywilnoprawnych. Na gruncie polskiego prawa osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Osobowość prawną przyznaną szczególnymi przepisami posiadają m.in. przedsiębiorstwa państwowe, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, spółdzielnie, fundacje.Osoba prawna działa przez swoje organy (czyli wewnętrzne władze, np. dyrektora, zarząd) w sposób przewidziany w odpowiedniej ustawie i opartym na niej statucie.

PODEJRZANY - osoba osoba na którą padło podejrzenie, posądzona o coś. W polskim prawie osoba, wobec której w toku postępowania przygotowawczego wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów popełnienia określonego przestępstwa. Po skierowaniu aktu oskarżenia do sądu podejrzany staje się oskarżonym.

POLECENIE SŁUŻBOWE - ustne lub pisemne zlecanie pracownikowi konkretnych obowiązków lub czynności do wykonania. Wykonywanie poleceń służbowych dotyczących pracy jest jednym z podstawowych obowiązków pracowniczych, a nieusprawiedliwiona odmowa wykonania polecenia jest uznawana za ciężkie naruszenie tych obowiązków. 
Wydawanie poleceń służbowych prokuratorowi jest w znacznym stopniu ograniczone zapisami art.8 ustawy o prokuraturze, szczególnie w zakresie poleceń dotyczących treści czynności procesowej.

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE - (art. 297 - 336 k.p.k.) stadium procesu karnego poprzedzające postępowanie sądowe, wszczynane gdy zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa, które ma na celu:
- ustalenie, czy rzeczywiście zostało popełnione przestępstwo,
- wyjaśnienie okoliczności sprawy,
- wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
- zebranie danych osobopoznawczych o podejrzanym,
- utrwalenie dowodów dla sądu.
Postępowanie przygotowawcze prowadzi się w formie dochodzenia lub śledztwa.

POWSZECHNE JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE PROKURATURY - są to jednostki poszczególnych szczebli uszeregowanych hierarchicznie. 

- najwyższym szczeblem jest Prokuratura Krajowa wchodząca w skład Ministerstwa Sprawiedliwości, którą kieruje w zakresie określonym przez Prokuratora Generalnego (Ministra Sprawiedliwości), Prokurator Krajowy.

- niższym szczeblem w hierarchii jest Prokuratura Apelacyjna. Prokuraturą apelacyjną kieruje prokurator apelacyjny. Prokurator apelacyjny jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury apelacyjnej, prokuratorów prokuratur okręgowych oraz prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury apelacyjnej. (np. Apelacja Wrocławska obejmuje swoim obszarem całe województwo dolnośląskie, czyli okręgi: świdnicki, legnicki, jeleniogórski, wrocławski oraz województwo opolskie z okręgiem w Opolu).

- następna w kolejności jest Prokuratura Okręgowa. Prokuraturą okręgową kieruje prokurator okręgowy. Prokurator okręgowy jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury okręgowej oraz prokuratorów rejonowych i prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury okręgowej.

- najniżej usytuowana jest Prokuratura Rejonowa. Prokuraturą rejonową kieruje prokurator rejonowy.

Pojęcie powszechne jednostki organizacyjne prokuratury jest używane celem odróżnienia opisanych wyżej jednostek od prokuratur wojskowych i Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej.

POWÓD – osoba występująca w procesie cywilnym, a także karnym jako powód cywilny, z powództwem w poszukiwaniu ochrony prawnej.

POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH - środek karny obejmujący utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego. Pozbawienie praw publicznych obejmuje ponadto utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

POZEW – pismo procesowe, które złożone do sądu właściwego rzeczowo i miejscowo inicjuje proces cywilny. Pozew tzw. adhezyjny można złożyć w także w postępowaniu karnym przeciw oskarżonemu w celu dochodzenia roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.

PRAWOMOCNOŚĆ - nieodwołalność i niedopuszczalność zmiany lub uchylenia orzeczenia zwykłymi środkami odwoławczymi (cecha orzeczenia prawnego). Wyróżnić można prawomocność formalną i prawomocność materialną orzeczeń sądowych. Prawomocność formalna zachodzi wówczas, gdy od danego orzeczenia  nie przysługuje żaden środek odwoławczy, wyjątkiem nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Prawomocność materialna polega na tym, że po wydaniu orzeczenia sądowego w danej sprawie nie można rozstrzygnąć jej jeszcze raz na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Takie orzeczenie wiąże sąd lub inny organ, który je wydał, i strony uczestniczące w danej sprawie, a także inne podmioty.

PROKURATOR - osoba powoływana do wyodrębnionego pionu organów państwowych (prokuratury) niezależnych od wszelkich organów administracji, władzy i sądownictwa. Podstawowym zadaniem prokuratora jest strzeżenie praworządności. Rola prokuratora jest różna w poszczególnych stadiach postępowania, aczkolwiek w przeciwieństwie do innych organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, uczestniczy on we wszystkich stadiach procesu karnego.

Prokuratorem może być powołany ten, kto: 
- posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
- jest nieskazitelnego charakteru,
- ukończył uniwersyteckie studia prawnicze,
- odbył aplikację prokuratorską lub sądową,
- złożył egzamin prokuratorski lub sędziowski,
- pracował w charakterze asesora prokuratorskiego lub sądowego co najmniej rok albo odbył w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury okres służby przewidziany w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych,
- ukończył 26 lat.

PRZEDAWNIENIE - w prawie karnym jest to zaniechanie karania  przestępcy przez państwo na skutek upływu wskazanego w przepisach prawa karnego okresu czasu, przy czym nie oznacza to, że przedawnienie znosi przestępności czynu, lecz tylko jego karalność.

PRZESTĘPSTWO - czyn społecznie szkodliwy, zawiniony, zagrożony karą przez ustawę. Polskie prawo dzieli przestępstwa na zbrodnię i występki.

PRZESTĘPSTWA ŚCIGANE Z URZĘDU - istota ścigania z urzędu polega na tym, iż oskarżyciel publiczny (prokurator) obowiązany jest wszcząć postępowanie karne niezależnie od woli pokrzywdzonego. Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomienia o tym prokuratura lub Policji. Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Zawiadomienie o przestępstwie, co do którego prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe, lub własne dane świadczące o popełnieniu takiego przestępstwa Policja przekazuje wraz z zebranymi materiałami niezwłocznie prokuratorowi.

Jedynie w niektórych przypadkach ustawodawca uzależnia ściganie czynów od woli pokrzywdzonego (przestępstwa ścigane na wniosek i przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego).

PRZESTĘPSTWA  ŚCIGANE NA WNIOSEK - przestępstwa należące do grupy przestępstw ściganych z urzędu. Cechą która wyróżnia przestępstwa ścigane na wniosek spośród innych przestępstw jest to, że wniosek o ściganie złożony przez pokrzywdzonego stanowi warunek niezbędny do wszczęcia postępowania. Gdy pokrzywdzony złoży już wniosek, może on być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, natomiast w postępowaniu sądowym za zgodą sądu do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, chyba że chodzi o przestępstwo określone w art. 197 kk (gwałt). Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.

PRZESTĘPSTWA ŚCIGANE Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO - kodeks karny tylko w czterech przypadkach przewiduje ściganie przestępstw w trybie prywatno-skargowym. Prywatny akt oskarżenia może wnieść pokrzywdzony wobec którego sprawca lub sprawcy dopuścili się przestępstwa:

- spowodowania naruszenia czynności narządów ciała lub rozstroju   zdrowia trwającego nie dłużej niż 7 dni (art.157 § 2 lub 3 kk w związku z § 4),
- pomówienia (art.212 kk),
- zniewagi (art.216 kk),
- uderzenia człowieka lub w inny sposób naruszenia jego nietykalności cielesnej (art.217 kk).
Obowiązkowe wkraczanie organów ścigania w przypadku ich popełnienia byłoby niewskazane, gdyż zamiast złagodzenia, mogłoby pogłębić konflikt. W sprawach prywatnoskargowych sam pokrzywdzony, bez ingerencji oskarżyciela publicznego (który jednak może objąć oskarżenie, jeżeli uzna, że wymaga tego interes społeczny), uprawniony jest do wniesienia aktu oskarżenia i tym samym wszczęcia postępowania sądowego.

PRZESZUKANIE - czynność procesowa dokonywana przez uprawniony organ, mająca na celu wykrycie lub zatrzymanie albo przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej, a także znalezienie rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym. Można dokonać przeszukania pomieszczeń i innych miejsc oraz osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów.

PRZEWÓD SĄDOWY - w procesie karnym najważniejsza część rozprawy głównej, obejmująca przeprowadzenie dowodów, trwająca od odczytania oskarżenia do głosów stron.

ROZPORZĄDZENIE – akt prawny niższego rzędu niż ustawa, wydawany przez naczelny organ władzy wykonawczej na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie, w celu jej wykonania. W Polsce rozporządzenia wydają: prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie.

ROZPRAWA SĄDOWA - publiczne posiedzenie sądu wyznaczone dla rozpoznania określonej sprawy w celu jej rozstrzygnięcia.

SENTENCJA WYROKU - część orzeczenia w postaci wyroku, złożona z części wstępnej (w sprawie karnej oznaczenie sądu, ławników, protokolanta, prokuratora, dane określające oskarżonego, data, miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, opis i kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżonemu) oraz rozstrzygnięcia o winie i karze.

SPRZECIW -  żądanie ponownego rozpatrzenia sprawy, w której zapadło orzeczenie sądowe podczas nieobecności strony. Sprzeciw prokuratorski to wystąpienie prokuratora przeciw niezgodnym z prawem decyzjom administracyjnym.

ŚLEDZTWO  - forma prowadzenia postępowania przygotowawczego, toczy się w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa. Zakres spraw kwalifikujących się do prowadzenia postępowania w formie śledztwa określa art. 309 § 1 pkt. 1 do 5 kodeksu postępowania karnego, a są to:
-  zbrodnie,
- występki - gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu,
-  występki - gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowych organów dochodzenia lub organów nadrzędnych nad finansowymi organami dochodzenia, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych,
-  występki, w których nie prowadzi się dochodzenia,
- o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy

Śledztwo prowadzi Policja, jeżeli nie prowadzi go prokurator. Prokurator prowadzi śledztwo w wypadkach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 oraz w sprawach o przestępstwo określone w art. 148 Kodeksu karnego. Uprawnienia Policji przysługują także organom Straży Granicznej oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, w zakresie ich właściwości oraz  innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych Jeżeli prokurator wszczął śledztwo, może powierzyć Policji jego przeprowadzenie w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa; w wypadkach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 nie można powierzyć Policji prowadzenia śledztwa w całości. Prokurator może zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa, a w szczególności czynności wymagające postanowienia, związane z przedstawieniem zarzutów, zmianą postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub zamknięciem śledztwa

Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.

ŚRODKI KARNE – mogą być orzekane przez sąd obok lub zamiast kary zasadniczej, do środków karnych należą:
- pozbawienie praw publicznych
- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej
- zakaz prowadzenia pojazdów
- przepadek przedmiotów
- obowiązek naprawienia szkody
- nawiązka
- świadczenie pieniężne
- podanie wyroku do publicznej wiadomości.

ŚRODKI ODWOŁAWCZE - środki prawne przysługujące stronom postępowania przed sądem, prokuratorem lub innym organem, zmierzające do zmiany lub uchylenia wydanego orzeczenia. Rozróżnia się zwykłe i nadzwyczajne środki odwoławcze. Do zwykłych środków odwoławczych w postępowaniu karnym zalicza się apelację i zażalenie, zaś do nadzwyczajnych kasację i wznowienie postępowania.

ŚRODKI PRZYMUSU -  czynności organów procesowych w prawie karnym określone w dziale VI kodeksu postępowania karnego, zmierzające do wymuszenia spełnienia obowiązków procesowych lub zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Należą do nich: zatrzymanie, środki zapobiegawcze, kary porządkowe, zabezpieczenia majątkowe.

ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE - grupa środków przymusu w procesie karnym służących przede wszystkim zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania karnego, wyjątkowo także stosowanych w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez podejrzanego (oskarżonego) nowego, ciężkiego przestępstwa. Głównym celem stosowania środków zapobiegawczych jest więc zapobieżenie uniemożliwienia bądź utrudniania postępowania karnego we wszystkich jego fazach. Utrudnianie postępowania może polegać między innymi na ucieczce lub ukrywaniu się podejrzanego (oskarżonego), nakłanianiu do fałszywych zeznań (świadków) lub wyjaśnień (innych podejrzanych), ukrywaniu lub niszczeniu dowodów przestępstwa, przeszkadzaniu w poszukiwaniu lub zbieraniu dowodów, fabrykowaniu fałszywych dowodów itp.

Najsurowszym środkiem zapobiegawczym jest tymczasowe aresztowanie. Pozostałe środki zapobiegawcze wymienione w kodeksie postępowania karnego to: 

- poręczenie majątkowe - polega na złożeniu przez uprawnioną osobę rękojmi w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki, które ulegają (mogą ulec) przepadkowi albo ściągnięciu w wypadku ucieczki lub ukrycia się podejrzanego (oskarżonego), bądź utrudniania w inny sposób postępowania karnego,

- poręczenie społeczne - polega na złożeniu przez kierownictwo zakładu pracy, szkołę lub uczelnię, których podejrzany (oskarżony) jest pracownikiem, uczniem lub studentem, zespół, w którym wymieniony uczy się lub pracuje, albo organizację społeczną, której jest członkiem, zapewnienia, że stawi się on na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania karnego,
- poręczenie osobiste - zapewnienie, o którym mowa wyżej składana przez osobę uznaną za godną zaufania,

- dozór Policji - oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do obowiązków zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obowiązki te mogą polegać na zakazie wydalania się z określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu sprawującego dozór w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, a także o innych ograniczeniach jego swobody w zakresie niezbędnym do spełnienia celu tego środka,

- zawieszenie podejrzanego (oskarżonego) w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu, nakazanie powstrzymania się podejrzanego (oskarżonego) od prowadzenia określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów,

- zakaz opuszczania przez podejrzanego (oskarżonego) kraju - zakaz ten może być połączony z zatrzymaniem mu paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu.

Środek zapobiegawczy można stosować tylko wobec podejrzanego (oskarżonego) i tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że popełnił on przestępstwo. W postępowaniu przygotowawczym środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania stosuje sąd na wniosek prokuratora, pozostałe środki zapobiegawcze stosuje prokurator.

ŚWIADEK - każda osoba fizyczna, która została wezwana przez uprawniony organ państwa (np. sąd, prokuraturę) do stawiennictwa i złożenia zeznania. W procesie karnym świadkiem jest osoba, która faktycznie była obecna przy jakimś zdarzeniu, a swoje obserwacje może zrelacjonować. W postępowaniu cywilnym jest to osoba składająca zeznanie co do okoliczności sprawy. Wg polskiego prawa, nikt nie może odmówić zeznań w charakterze świadka. Od zasady tej są jednak wyjątki, m.in. nie wolno przesłuchiwać np. duchownych o faktach ujawnionych podczas spowiedzi lub adwokatów o faktach ujawnionych im w trakcie prowadzenia sprawy.

Do obowiązków świadka należy: stawienie się na wezwanie uprawnionego organu, złożenie zeznań zgodnych ze swoją najlepszą wiedzą. Celem wyegzekwowania obowiązków świadka organ wzywający może skazać go na grzywnę lub zarządzić przymusowe jego sprowadzenie.

ŚWIADEK IN COGNITO - świadek, którego dane osobowe, z uwagi na zagrożenie dla jego życia, zdrowia, wolności oraz mienia lub osoby dla niego najbliższej, pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a w niektórych wypadkach również funkcjonariusza policji.

ŚWIADEK KORONNY - świadkiem koronnym jest podejrzany, który został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka na zasadach określonych ustawą z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz.U. Nr 114, poz. 738). Dowód z zeznań świadka koronnego można dopuścić, jeżeli do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach przekazał on organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im, a także jeżeli zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie oraz pozostałych okoliczności w zakresie przestępstw wymienionych w art. 1 ustawy o świadku koronnym. W razie zagrożenia życia lub zdrowia świadka koronnego lub osoby dla niego najbliższej, może on być objęty ochroną osobistą, a także uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu i zatrudnienia, a w szczególnych wypadkach można mu wydać dokumenty umożliwiające używanie innych niż własne danych osobowych.

TAJEMNICA PAŃSTWOWA - wiadomość (w każdej postaci: m.in. obraz, dźwięk), której ujawnienie osobom nieuprawnionym może narazić na szkodę bezpieczeństwo lub inny ważny interes polityczny albo społeczny. Do zachowania tajemnicy obowiązany jest każdy do którego taka informacja dotrze.

TAJEMNICA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO - ogół informacji uzyskanych w czasie prowadzenia postępowania przygotowawczego (dochodzenia lub śledztwa), jak również w postępowaniu poprzedzającym jego wszczęcie, których ujawnienie (udostępnienie) osobom trzecim (nieuprawnionym) mogłoby uniemożliwić osiągnięcie celów i zadań tegoż postępowania, w tym między innymi pełne wyjaśnienie okoliczności czynu, wykrycie sprawcy oraz udowodnienie mu faktu popełnienia przestępstwa. Zgodnie z załącznikiem nr 1 ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 11, poz.95) informacje dotyczące planowanych, wykonywanych i zrealizowanych czynności dochodzeniowo-śledczych, jeżeli ich ujawnienie mogłoby stanowić przeszkodę dla prawidłowego toku postępowania karnego, są informacjami niejawnymi oznaczonymi klauzulą "tajne".

TERMIN ZAWITY (PREKLUZYJNY) – termin którego niezachowanie wywołuje ujemne skutki dla uprawnionego polegające na wygaśnięciu przysługujących mu praw. Terminy zawite są bezwzględnie obowiązujące, nie podlegają przerwie lub zawieszeniu.

TYMCZASOWE ARESZTOWANIE - to najsurowszy, stosowany jedynie przez sąd, środek zapobiegawczy, polegający na pozbawieniu podejrzanego (oskarżonego) wolności jeszcze przed jego osądzeniem (w toku procesu karnego w celu zabezpieczenia jego prawidłowego przebiegu). Tymczasowe aresztowanie, stosownie do treści art. 258 § 1-3 kodeksu postępowania karnego, może nastąpić, jeżeli:

- zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się podejrzanego (oskarżonego), zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu,

- zachodzi uzasadniona obawa, że podejrzany (oskarżony) będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne,

- podejrzanemu (oskarżonemu) grozi surowa kara za zarzucone mu przestępstwo (zbrodnię lub występek) zagrożone karą, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat pozbawienia wolności albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata,

- wyjątkowo może nastąpić także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że podejrzany (oskarżony) o popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

W postępowaniu przygotowawczym tymczasowe aresztowanie stosuje sąd na wniosek prokuratora. Łączny czas stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat, przy czym do okresu tymczasowego aresztowania zalicza się okres zatrzymania.

UBEZWŁASNOWOLNIENIE – ograniczenie osoby fizycznej w możliwościach dokonywania czynności prawnych. Kodeks cywilny przewiduje ubezwłasnowolnienie całkowite dla osoby, która nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem oraz ubezwłasnowolnienie częściowe dla osoby, której potrzebna jest pomoc dla prowadzenia jej spraw. W pierwszym przypadku sąd ustanawia opiekę, chyba że osoba pozostaje pod władzą rodziców, w drugim zaś kuratelę.

UMORZENIE - w prawie trwały i ostateczny zastój (zakończenie) postępowania na skutek zaistnienia zdarzeń, które czynią niemożliwym wydanie merytorycznego rozstrzygnięcia.
W postępowaniu cywilnym umorzenie może nastąpić z powodu bezczynności stron lub z powodu zdarzeń, które czynią wydanie wyroku zbędnym lub niedopuszczalnym (np. cofnięcie pozwu, cofnięcie środka odwoławczego).

W postępowaniu karnym umorzenie postępowania następuje m.in. z takich przyczyn jak: brak podstaw w postępowaniu przygotowawczym do sporządzenia aktu oskarżenia, przedawnienie, śmierć oskarżonego.

USTAWA – akt prawny ogólny i powszechnie obowiązujący, uchwalany przez parlament. Wyróżnia się ustawę zasadniczą, czyli konstytucję, ustawę konstytucyjną (czyli dokonującą zmiany konstytucji) i ustawę zwykłą, która w hierarchii źródeł prawa zajmuje miejsce bezpośrednio po konstytucji, przy czym musi być z nią zgodna. Inne akty normatywne (np. rozporządzenia) muszą być zgodne z ustawą. 

WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO – sposób zakończenia postępowania karnego przez sąd. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie wobec oskarżonego, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, czyn zagrożony jest karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy, który dotychczas nie był karany za przestępstwo umyślne, jego warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, iż będzie on przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

WYJAŚNIENIA - protokolarne wyjawienie przez podejrzanego (oskarżonego) co się wie w danej sprawie, przed przeprowadzającymi czynność procesową organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Podejrzany (oskarżony) - w odróżnieniu od świadka - ma prawo, a nie obowiązek, składać wyjaśnienia.

WYKROCZENIE - czyn szkodliwy społecznie, nie będący przestępstwem, zagrożony karą aresztu, ograniczenia wolności jednego miesiąca, grzywną lub naganą.

WYROK -  orzeczenie sądu co do istoty sprawy, kończące postępowanie w sprawie, wydane zwykle po przeprowadzeniu rozprawy. W procesie karnym sąd uniewinnia, skazuje lub umarza postępowanie wobec oskarżonego.

WYSTĄPIENIE - publiczne zabranie głosu, przemówienie. Według art. 27 ustawy o prokuraturze, gdy postępowanie przygotowawcze ujawni istnienie okoliczności sprzyjających popełnianiu przestępstw lub utrudniających ich ujawnienie, prokurator zobowiązany jest do skierowania wystąpienia do odpowiedniego organu. W wystąpieniu można żądać przeprowadzenia kontroli, wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub innego przewidzianego w przepisach dotyczących stosunku pracy. Podstawą do zawiadomienia organu nadzoru lub organu kontroli w wypadku stwierdzenia poważnych uchybień w działaniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej jest także art. 19 kodeksu postępowania karnego.

WYSTĘPEK - przestępstwo według prawa polskiego zagrożone karą pozbawienia wolności od miesiąca, karą ograniczenia wolności lub grzywną. Cięższe przestępstwa noszą miano zbrodni.

ZASADA HIERARCHICZNEGO PODPORZĄDKOWANIA - główna zasada dotycząca organizacji prokuratury. Wedle niej (art. 8 ust. 2 ustawy o prokuraturze) prokurator jest zobowiązany do wykonywania zarządzeń, wytycznych i poleceń przełożonych, z tym że polecenia dotyczące treści czynności procesowych prokurator przełożony wydaje na piśmie, a na żądanie prokuratora - z uzasadnieniem. Polecenia dotyczące sposobu zakończenia postępowania przygotowawczego oraz postępowania przed sądem mogą być wydane jedynie przez bezpośredniego przełożonego prokuratora. Prokurator może żądać zmiany polecenia, a także wyłączenia od wykonywanych czynności lub udziału w danej sprawie.

ZATARCIE SKAZANIA - instytucja prawa karnego polegająca na tym, że po upływie określonego czasu fakt skazania, a zatem także i popełnienia przestępstwa, uważa się za niebyły.

ZATRZYMANIE - pozbawienie na pewien czas wolności do wyjaśnienia sprawy. Wedle art. 243 § 1 kk, każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Po zatrzymaniu ujętą osobę należy oddać w ręce policji. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby, albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości (art.244 kk). Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie może zarządzić sąd lub prokurator. 

ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA – w postępowaniu karnym, cywilnym i administracyjnym, wstrzymanie normalnego biegu postępowania na skutek zaistnienia zdarzeń o charakterze przejściowym, które uniemożliwiają dalszy prawidłowy bieg postępowania. W postępowaniu karnym takimi przeszkodami mogą być np. długotrwała choroba podejrzanego lub kluczowego świadka, ukrywanie się podejrzanego itp.

ZAŻALENIE -  w polskim postępowaniu karnym zwyczajny środek odwoławczy od postanowień i zarządzeń sądu  lub prokuratora. Wniesienie zażalenia powoduje, że postanowienie czy zarządzenie nie uzyskuje prawomocności i podlega kontroli sądu wyższej instancji. 

ZBRODNIA - poważne przestępstwo o dużym stopniu społecznej szkodliwości, w polskim prawie zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo najsurowszą karą pozbawienia wolności na 25 lat lub karą dożywocia. 

ZEZNANIA - wyjawienie tego wyjawienie tego co się wie w danej sprawie zainteresowanym władzom. W polskim prawie czynność procesowa polegająca na protokolarnym odebraniu oświadczenia na temat danej sprawy od świadka. Zeznania może składać tylko świadek. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Składnie przez świadka zeznań obwarowane jest szeregiem przepisów (art. 177 - 192 kpk). Składanie fałszywych zeznań jest karalne. Podejrzany (oskarżony) natomiast nie składa zeznań tylko wyjaśnienia.

Opracowano w Prokuraturze Okręgowej w Świdnicy 2000, zaktualizowano nazwy niektórych instytucji, np. zamieniając nazwę UOP na ABW... 

Jeśli jakiś istotny termin prawniczy został pominięty lub wymaga korekty, prosimy o zasugerowanie jego dodania w komentarzu celem uzupełnienia lub zaktualizowania słownika... 

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz